Marina Abramovic is een van de bekendste performancekunstenaars van deze tijd. Met haar werken weet ze de grenzen van zichzelf en haar bezoekers steeds weer op te zoeken en te overschrijden. Ze onderzoekt daarbij niet alleen de relatie tussen kunstenaar en bezoeker, maar ook de grenzen van het lichaam en de mogelijkheden van de geest.
De Servische Abramovic werd op 30 november 1946 geboren in Belgrado. Hier studeerde ze van 1965 tot 1970 aan de Academie voor Schone Kunsten. In het begin van haar carrière maakte ze voornamelijk gebruik van geluidsfragmenten, maar gaandeweg werden haar performances steeds heftiger. Zelfbeschadiging en uitputting waren daarbij terugkerende thema’s.
Vlammenzee
Haar Rhythm 5 kunstwerk uit 1974 werd haar bijna fataal toen ze aan het einde van de performance in het midden van een vlammende ster sprong. Abramovic had geen rekening gehouden met het lage zuurstofgehalte in het midden van de ster en viel flauw. Gelukkig kon ze door haar publiek op tijd gered worden. Later dat jaar, tijdens Rhythm 0, was het juist het publiek dat haar bijna fataal werd.
De beroemde “Rhythm 0” uitvoering
Een van de meest memorabele performances van Marina Abramovic vond in 1974 plaats in Napels, in Studio Morra. Het kunstwerk, met de titel Rhythm 0, bestond uit Abramovic die zes uur lang stil stond in de ruimte terwijl het publiek werd uitgenodigd om met haar te doen wat ze maar wilden. Daarbij konden ze gebruik maken van een van de 72 voorwerpen die op een tafel klaarlagen, waaronder een roos, veer, parfum, honing, brood, druiven, een schaar, een scalpel, spijkers, een metalen staaf en een pistool, geladen met één kogel.
Hoe ver gaat het publiek?
Het publiek bevond zich in dezelfde ruimte als de kunstenares en werd daarmee onderdeel van het kunstwerk. Het doel van Rhythm 0 was volgens Marina Abramovic om te kijken hoe ver het publiek zou gaan. Op de tafel met voorwerpen, die zowel voor plezier als voor pijn gebruikt konden worden, lag een briefje met instructies voor de bezoekers. Hierop stond dat de 72 objecten naar eigen inzicht op haar gebruikt mochten worden en dat ze de volledige verantwoordelijkheid nam voor de duur van de performance.
De grenzen opzoeken
De performance begon zacht, met bezoekers die haar een kus gaven of een roos aanboden. Dit ging echter al snel over in intiemere aanrakingen. Het vrouwelijk lichaam als object was een van de thema’s die Abramovic wilde aansnijden. Door niet te reageren en zich niet te verdedigen werd haar lichaam steeds meer als voorwerp en steeds minder als mens gezien. Hierdoor vervaagden de grenzen van het betamelijke nog sneller en de sfeer werd langzamerhand grimmiger. Er werden rozendoorns in haar huid gedrukt en in het derde uur werden al haar kleren weggesneden met scheermessen. Een uur later werd ook haar huid bewerkt. Iemand sneed zelfs in de keel van Abramovic om haar bloed te kunnen drinken.
Overgave aan de kunst
De kunstenares gaf zich geheel over aan de performance en bleef rustig staan. Ook de seksuele handelingen die op haar werden verricht onderging ze zonder te reageren. Na een tijdje ontstond er onder het publiek echter een beschermende groep die de kunstenares begonnen te verdedigen. Toen iemand het geladen pistool tegen het hoofd van Abramovic zette en haar vinger op de trekker legde kwam de groep in opstand en ontstond er ruzie tussen de bezoekers.
De confrontatie
Aan het einde van de zes uur durende performance stond Abramovic op en liep richting het publiek. Opvallend genoeg liep de zaal onmiddellijk leeg. Niemand durfde de kunstenares onder ogen te komen nu zij van kunstwerk ineens weer mens geworden was. Een ander aspect van menselijkheid dat Abramovic met haar kunst aan het licht wist te brengen. Blijkbaar was een confrontatie met het resultaat van hun daden te heftig voor het publiek nu het doek gevallen was.
Gemolesteerd
Na afloop van Rhythm 0 beschreef Marina Abramovic haar ervaringen. Ze voelde zich gemolesteerd. De belangrijkste les voor haar was dat als je het publiek de vrije hand geeft, ze je net zo makkelijk kunnen doden. Het werk liet een zwarte kant van de mens zien. Hoe makkelijk het is om iemand die niet terugvecht of zich verdedigd te mishandelen. En hoe zelfs de “normale mens” in een beest kan veranderen als ze daarvoor een podium krijgen. Met Rhythm 0 zocht Abramovic op opzienbarende wijze de grenzen van de menselijkheid op. Het werk staat nog steeds bekend als een van de belangrijkste performance kunstwerken die ooit zijn gemaakt.